Helena Raszka
"Korzeń i skała"

Kiedy zaczęły się moje kłopoty cenzuralno-wydawnicze? Już w tomiku "Liczba pojedyńcza" (Czytelnik, Warszawa 1970 r.) zakwestionowany został wiersz "Szkic do epoki". Był dla mnie ważny, sygnalizował przejście do problematyki następnej książki. Oczywiście nie zgodziłam się na usunięcie wiersza. Redaktor Ryszard Matuszewski na jakimś "wysokim szczeblu" wywalczył zwolnienie z aresztu spornego tekstu. Tomik ukazał się nienaruszony.

To był początek. W roku 1970 PIW zwrócił się do mnie o kolejny tom wierszy. Miał ukazać się w jakiejś szczególnie starannie zaplanowanej serii. Zgodziłam się chętnie, kończyła zuypełnie nowy w problematyce i formie zbiór. Maszynopisy miałam gotowe na początku grudnia 1970 r. Krwawego grudnia. Po drugim styczniowym strajku szczecińskich stoczniowców, wśród których był też mój mąż, im właśnie zadadykowałam tę, tak ważną dla mnie i decydującą o dalszej drodze "Liczbę mnogą". Wysłałam maszynopis do PIW-u. W odpowiedi - wydanie książki uzależniono od usunięcia dedykacji i wiersza "Festyn". Oczywiście nie wyraziłam zgody. Po trwającej czas jakiś wymianie listów, po bezskutecznych interwencjach kolegów z Zarządu Oddziału ZLP we Wrocławiu, do którego zmuszona byłam przenieść na parę lat swoją związkową przynależność, maszynopis zniknął w wydawniczej szufladzie. Tymczasem ja, wstrząśnięta grudniową masakrą i społecznym buntem przełomu lat 1970/71 po ponad rocznym "oniemieniu" pisałam dalej. W roku 1974 miałam skończone dwa tomiki. Proszona o współpracę przez wydawnictwo Poznańskie dałam mu pierwszy z nich - "Białą muzykę". Po wstępnym zachwycie otrzymałam listę wierszy, które cenzura nakazała usunąć. Nie wyraziłam zgody, sprawa upadła. Drugi tomik pt. "Korzeń i skała" wysłałam do "Czytelnika", nie dostał się w życzliwe ręce redaktora Ryszarda Matuszewskiego. Ku mojej radości, a także pewnemu zdziwieniu, wszystko szło jak po maśle, umowa została podpisana, tom złożny, spodziewałam się korekty. Zamiast niej otrzymałam informację, że mam usunąć szereg wierszy, według mnie znaczących. Nie wyraziłam zgody. Wtedy napisał do mnie sam redaktor naczelny Bochenek grożąc mi, jeżeli nie wprowadzę nakazanych zmian, skład książki zostanie rozsypany, redaktor Matuszewski ukarany, i nie będę mogła liczyć na wydanie żadnej książki ani nawet na druk w prasie. Odpisałam, że trudno, jestem z natury konsekwentna, książka to przemyślana, organiczna kompozycja, więc niczego nie mam zamiaru zmieniać. Redaktora Matuszewskiego w równoległym piśmie przeprosiłam za kłopoty, jakie na niego spadły, co miły pan Ryszard skwitował pogodnym i popierającym moją postawę listem. Jeszcze tylko zawiadomienie o rozsypaniu składu tomiku i przez pięć lat żaden tygodnik nie wydrukował mi ani linijki. Także wybór wierszy miłosnych pt. "Miłość", o który prosiło mnie Wydawnictwo Morskie, utknął tuż przed podpisaniem umowy, zatrzymany przez...?

Dopiero na początku 1980 r. (szykował się Sierpień) dostałam stosik ofert z czasopism kulturalno-literackich. Po Sierpniu, gdy nastała "Pierwsza Solidarność" - i dla mnie zaczął się "karnawał".

Pięć lat bez druku w prasie, jedenaście lat bez książki - czekałam długo. Wydawnictwo Morskie bez ponaglania nadało bieg wydaniu tomu "Miłość". Naczelnemu redaktorowi PIW-u, który wtedy w politycznych "wizytach" przedzjazdowych trafił do Szczecina, dość ostro przypomniałam "grzech zaniechania". Ukazała się więc "Liczba mnoga" - po jedenastu latach! Obie książki trafiły do czytelnika w 1982 r., o ile wszystkie egzemplarze trafiły, bo stan był wojenny. Nie było czasopism, nie było recenzji, spotkań z czytelnikami, polemik. Nade mną znowu zawisła "niewidzialna ręka", a może nawet dwie ręce, bo jeżeli w prasie oficjalnej stanu wojennego i dalszych lat osiemdziesiątych nie chciałam publikować, to strona podziemna nie bardzo mnie chciała. Oczywiście nie wszystkie redakcje, w Szczecinie pisma podziemne publikowały moje wiersze, kilka tekstów ukazało się w "Kulturze Niezależnej". Natomiast próby wydania tomiku natrafiały na bezsłowny, ale nie do pokonania opór. Solidarnościowy "łącznik", który woził maszynopisy kilkakrotnie do Warszawy i widział, jak za każdym razem teksty znikały, a całe przedsięwzięcie rozpływało się w nieok-reśloności, pytał mnie bezradnie: "Dlaczego, pani Heleno?, nie rozumiem".

Ja chyba rozumiałam. Nie pasowałam do szykujących się układów. Nauczono mnie twardego stawiania sprawy: tak - nie.

Dziś w roku 1993 rozumiem dużo więcej. I wiem, że w Polsce zniewolonej czy wolnej ja nadal piszę sobie spokojnie i bez wydawniczych emocji kolejne tomiki "wierszy pośmiertnych"

Helena Raszka

Na Baczność

Co powiedziałam,
to powiedziałam.
Nie odwoła się
nieodwołane.
Słowo przy słowie
karnie stoją
moje myśli.
Czujnie strzegą
powinności mowy.
Ani mi w głowie poleży
hasło "spocznij".
Z czaszką rozsypie się
zaszyfrowany odzew.

1983 r.